De voormalige commandantswoning is één van de weinige nog bestaande gebouwen van het kamp en een erkend rijksmonument. Begin jaren zeventig verdwijnen de barakken. Het merendeel wordt verkocht. De commandantswoning blijft dit lot bespaard.
Het huis is in 1939 gebouwd als directeurswoning bij het Vluchtelingenkamp Westerbork en ontworpen onder leiding van architect Louis Bok (directeur Onderhouds- en Uitbreidingswerken bij de Rijksgebouwendienst in Den Haag).
Gemmeker heeft er drie jaar, van 1942 tot 1945 gewoond, samen met zijn secretaresse Elisabeth Helena Hassel. Na de oorlog wordt Hassel gevangen gehouden om te getuigen in het proces tegen haar minnaar Gemmeker. Die wordt in Assen veroordeeld tot tien jaar gevangenschap met aftrek van voorarrest, Elisabeth Helena Hassel-Mullender krijgt geen straf, al bemoeide ze zich wel degelijk met het opsluiten van gevangenen.
In 2007 overlijdt de laatste particuliere bewoonster, Hannie van der Speck O'Breen. Zij is een dochter van kolonel Van der Speck O'Breen, die eind jaren 40 uit Nederlands-Indië repatrieerde. Tot en met 2010 blijft onduidelijk wanneer de O'Breens exact in het pand is komen wonen, tot de vondst van een krant in een verhuiskist aantoont dat dit in het najaar van 1949 moet zijn geweest. Het pand is dus 58 jaar bewoond door leden van deze familie, die het huis in 1971 van de slopershamer redt. Vanaf 2007 staat het pand leeg. Staatsbosbeheer, de eigenaar van het pand, draagt het beheer van het rijksmonument in 2010 over aan het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.
Glazen koepel
In 2011 komt 1,6 miljoen euro beschikbaar om het pand te conserveren door middel van de plaatsing van een glazen koepel over het pand. Daartoe wordt de villa onderzocht op sporen van de bewoners. En ook de tuin wordt archeologisch onderzocht op sporen van het originele tuinontwerp van de uit Duitsland afkomstige Jood Selfried Fuchs, die er als tuinman werkt. Een aantal authentieke ornamenten van Fuchs worden teruggevonden waaronder een door hem aangelegd grindpaadje.
De bouw van de glazen overkapping over de oude commandantswoning van Kamp Westerbork begint op de ochtend van 30 september 2014. De opening is op de avond van 2 februari 2015. 'Vanwege de grote herinneringswaarde is de commandantswoning van internationaal cultuurhistorisch belang, dit soort zeldzame stukken erfgoed moet bewaard blijven', zegt bij de opening directeur Dirk Mulder van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Het glazen paviljoen is twaalf meter hoog en veertig meter breed.
Binnen de glazen kas kunnen bezoekers dicht bij het vervallen pand komen. Niemand mag meer naar binnen, omdat het erg kwetsbaar is. Zo kunnen mensen door vloeren vallen. Er worden onder andere lezingen en kleine tentoonstellingen gehouden. Het ontwerp is van architect Francien Neerhof Oving. Studenten van de Hanzehogeschool in Groningen werken mee aan het project.
Opvoering 'Adres Onbekend' bij opening
Op 15 april 2016 wordt de overkapping van de commandantswoning officieel in gebruik genomen worden met de première van Adres Onbekend. Deze theatrale bewerking van het gelijknamige boek is door Betsy Torenbos speciaal voor deze beladen plek gemaakt.
Het stuk is gebaseerd op het boek uit 1938, geschreven door Katherine Kressmann Taylor. Hans Croiset en Hans van Veggel dragen een reeks brieven voor tussen een Joods-Duitse vluchteling in Amerika en zijn zakenpartner die naar Duitsland is teruggekeerd. De brieven dateren van november 1932 tot maart 1934. De verstrekkende gevolgen van de nazi-ideologie, in het bijzonder op een hechte vriendschap, wordt in deze briefwisseling treffend en aangrijpend weergegeven. Violiste Lisanne Soeterbroek speelt beroemde stukken uit haar eigen repertoire.
Croiset is van Joodse komaf en groeide op tijdens de Tweede Wereldoorlog. 'Ik mag dankbaar zijn dat ik eraan ben ontsnapt.' Hij zegt niets met het kamp als 'bedevaartsoord' te hebben. 'Ik doe het nu wel voor mijn werk. Dan kan ik het accepteren, maar liever niet. Ik vind het shockerend om dat huis te zien.'
Het rijdende museum van oude legervoertuigen 'Keep Them Rolling' poseert in 2015 tijdens de 70-jarige bevrijding van Kamp Westerbork ook even voor de woning van de kampcommandant.
Deze foto is gemaakt in periode 1942-1943 en komt uit het persoonlijk fotoalbum van commandant Gemmeker.
Drents Diep Woning commandant 2011
TV item Overdracht woning commandant 26 april 2010
