Op 12 april 1945 bevrijden Canadezen zonder bloedvergieten Kamp Westerbork. Squadron B en C lagen bij het Oranjekanaal en trekken die ochtend naar Spier waar zij Franse paratroepers ontmoeten, die in de nacht van 7 op 8 april zijn gedropt tijdens de operatie Amherst.
In de middag van 11 april zijn de Duitsers gevlucht. Ze nemen 116 vrouwelijke niet-Joodse politieke gevangenen mee en laten die op 14 april bij Visvliet vrij. Kampcommandant Gemmeker draagt bij zijn vertrek het commando over aan de eerste dienstleider Kurt Schlesinger die op zijn beurt het commando overdraagt aan Aad (Adriaan) van As. Deze overdracht vindt plaats door het overhandigen van een klein pistool.
Aad van As
Van As werkt in het kamp als ambtenaar van de voedseldistributie in het kamp en woont er zelfs met zijn gezin. Het hoofd van de voedseldistributie heeft recht op een dienstwoning. 'Onze barak grensde aan de weg waar de trein langsreed, de Boulevard des Misères. Vanuit het raam konden we alles zien gebeuren. Het was iedere keer hartverscheurend.' Van As ziet negentig keer de trein uit Kamp Westerbork vertrekken. Hij heeft 30 medewerkers en moet die voortdurend van de transportlijst houden.
‘Ik heb de Duitsers in alle opzichten tegengewerkt.’ Van de dertig medewerkers van de voedseldistributie zijn er zes door toedoen van Van As niet op transport gesteld. In hun plaats hebben de nazi's overigens andere mensen gedeporteerd. Nog eens vijf medewerkers hebben de vernietigingskampen overleefd. Van As weet niet wat de Joden in de 'werkkampen' te wachten stond. Hij verstopt briefjes in de wagons met het verzoek om verslag te doen. Bij terugkeer staat er soms wat op gekrabbeld over de aankomst bij een fabrieksstad met hoge schoorstenen. Maar uit de kampen kwam nooit een bericht terug.
'De tommies zijn er'
Rond drie uur worden de kampbewoners door van As in de Grote Zaal bij elkaar geroepen om te overleggen wat er verder gebeuren moest. Plotseling roept iemand van achter uit in de zaal, 'Meneer van As, telefoon voor u'. Op zijn vraag, 'Wie vraagt er naar mij,' komt het antwoord: 'de Tommies zijn er'. Iedereen rent naar buiten, richting kampboerderij, om de bevrijders binnen te halen. Velen springen bovenop de pantserwagens en rijden als overwinnaars tot aan de ingang van het kamp.
Aad van As vraagt na de overdacht van het kamp het hoofd van de buitendienst Zielke de Canadezen tegemoet te gaan en die overhandigt de Canadezen gegevens over het kamp. Er zijn dan nog circa 850 gevangenen in het kamp, die worden toegesproken door inlichtingenofficier kapitein Morris.
De bevrijders delen sigaretten en chocolade uit. Van As: 'Toen ik naar buiten kwam vroegen ze mij of ik die vlaggen wilde hijsen. Dit is een van de mooiste momenten van mijn leven geweest. Het werd gedaan onder het zingen van het Wilhelmus en toen voelde ik ineens geen grond meer onder mijn voeten. Ze hebben mij opgetild en zijn hier dansende met mij in het rond gegaan. Een mooiere afsluiting van de bevrijding had er voor mij niet kunnen zijn.'
Gevangenen uit dertien landen
De ruim 850 gevangenen die op 12 april 1945 in Kamp Westerbork bevrijd werden, komen uit dertien verschillende landen.Ruim de helft is Nederlands. De andere gevangenen komen uit Duitsland, Oostenrijk, Polen, Tsjechië, Engeland, de Verenigde Staten, Roemenië, Peru, Hongarije en Turkije.
Daaronder Louis Wijsenbeek, de latere directeur van het Haagse Gemeentemuseum, komt uit Den Haag. Na de bevrijding treedt Louis toe tot de bekende 'Monuments Men' die geroofde kunst uit heel Europa proberen terug te brengen naar hun rechtmatige eigenaren.Uit de Sovjetunie komt Nicolas Gurowitsch (foto), een man die later als zeer succesvol tenniscoach aan de wieg staat van de carrière van Wimbledon-winnaar Tom Okker. En uit Chili wordt Maruca Reyes-Hagenaar bevrijd, de Nederlandse vrouw van de beroemde Chileense dichter en Nobelprijswinnaar Pablo Neruda.
Relatief veel van die laatste gevangenen zitten enige tijd in de provincies Drenthe, Zuid-Holland en Friesland ondergedoken. Zij worden na het vertrek van de laatste treinen in september 1944 naar Kamp Westerbork gebracht. Zo ook de moeder van Frits Barend. Zij wordt in maart 1945 alsnog opgepakt. Dat alles blijkt uit een historisch onderzoek dat in april 2016 wordt gepresenteerd in het kader van de website www.bevrijdingsportretten.nl. Op de site staan korte biografieën van overlevenden van Kamp Westerbork.
Samenwonen met arrestanten
De Royal Hamilton Infanterie neemt het gezag over en de wachttorens worden bemand met mensen van de Binnenlandse Strijdkrachten. De Canadezen trekken de volgende dag verder richting Assen en de bewoners moeten terug naar het kamp en blijven daar nog weken, omdat de omgeving van het kamp nog te gevaarlijk is en lieden in het kamp die met de Duitsers hebben samengewerkt moeten nog worden opgepakt.
Vijf dagen na de bevrijding worden de eerste NSB'ers in kamp Westerbork gevangen gezet, die bewaakt worden door de nog aanwezige Joodse bewoners. (Tot 1 december 1948 wordt het een interneringskamp voor NSB’ers, Waffen–SS’ers, landwachters en andere van collaboratie met de Duitse bezetter verdachte personen.) Pas in juli mogen de laatsten Joden weg. Zij hebben al die tijd het kamp moeten delen met de arrestanten. Adriaan en Bep van As krijgen na de oorlog van Israël de Yad Vashem-onderscheiding. In 1955 emigreren ze met hun drie kinderen naar Australië.
Willem van der Veer
Dat de bevrijding van het kamp rustig verloopt is vooral te danken aan geheim agent Willem van der Veer. Van der Veer wordt in de herfst van 1944 vanuit Engeland boven Drenthe gedropt, om daar 'een paar stoute dingen te doen’. Als lid van de marechaussee vertrekt Van der Veer in de meidagen van 1940 op de fiets naar Zeeuws Vlaanderen, om daar Koningin Wilhelmina op te wachten. Van der Veer: 'Maar de koningin is nooit op komen dagen. Haar schip is de Schelde niet opgevaren vanwege gevaar voor mijnen, en overgestoken naar Engeland.' Zelf vertrekt Van der Veer op de fiets van Breskens naar Brest, 1500 kilometer, en met de boot naar Plymouth.
In Engeland sluit hij zich als vrijwilliger aan bij de Britse commandotroepen. 'Het was een allegaartje van mensen. Er zat zelfs een Duitser bij. Maar we konden heel goed opschieten met elkaar.' Na een periode van training en beschermen van de Engelse kust geeft Lord Louis Mountbatten de commando's opdracht om in Birma te gaan vechten. Daar doet Van der Veer veel ervaring op. 'Het kwam regelmatig tot hevige schermutselingen met de Jappen. Het was een vreemd land en je leed nogal wat ontberingen.'
Van der Veer raakt besmet met malaria en belandt in een ziekenhuis in India en keert uiteindelijk weer terug naar Engeland. 'Er waren landingen gepland. Wij werden opgeroepen om daaraan mee te doen.' In Engeland gaf Prins Bernhard (op de foto op bezoek in Kamp Westerbork) de aanwezige troepen opdracht om gedropt te worden in Nederland. Een deel van Van der Veer's maten komt zo terecht bij Arnhem. Van der Veer heeft de taak om in oktober 1944 als geheim agent af te springen boven bezet gebied.
Van der Veer wordt verantwoordelijk voor het bewapenen en trainen van het verzet in Drenthe. Na zijn pijnlijke landing 'dwars door de bomen' in Veenhuizen begint een periode van onderduiken en activiteiten voor de ondergrondse. Van der Veer wordt bijna gesnapt door de Duitsers als hij onder het hooi ligt en vindt vervolgens onderdak in het hol van de leeuw: bij de commandant van de Duitse veldgendarmerie in Westerbork. 'Als ik mijn oor tegen de muur legde, kon ik de berichten van die generaal afluisteren en zo doorspelen.' Na een oproep zet de geheim agent zich in voor het opleiden van het verzet in de omgeving van Appelscha en Noord-Drenthe.
Tot 7 en 8 april 1945 Franse parachutisten in Drenthe landen, als deel van Operatie Amherst. Deze operatie van de Franse geheime dienst is erop gericht om strategische plekken (bruggen, vliegvelden) in Noord-Oost Nederland veilig te stellen voor de geallieerde opmars. Zij vereffenen de weg voor de geallieerde troepen die vanuit het zuiden oprukken. Het is dankzij operatie Amherst dat het dorp Westerbork en het nabij gelegen concentratiekamp worden bevrijd.
Heldenrol voor Van der Veer
Van der Veer heeft in deze bevrijding een uitzonderlijke rol. Als de geheim agent op de hoogte is van het plan om Westerbork in te nemen springt hij op de fiets. Onderweg wordt hij nog bijna gearresteerd, maar een Engels jachtvliegtuig betekent zijn redding. Ondertussen is in de verte het geschut van de geallieerden al te horen.
Eenmaal in Westerbork blijkt Van der Veer's kennis van het dorp onmisbaar voor de Fransen. Samen plegen ze een overval op de Duitse commandopost, de plek waar de geheim agent vlak na zijn dropping onderdook. Na een hevig gevecht van twee uur wordt Westerbork bevrijd. Van der Veer besluit daarop om de burgemeester te gijzelen, om zo te zorgen dat de geallieerden de Nederlandse vlag zouden zien wapperen als ze aan zouden komen. 'Ik zal dat gezicht van de burgemeester nooit vergeten. Hij was zo verbaasd dat ik een pistool trok'.
Op het moment dat geallieerde tanks het dorp inrollen, is het concentratiekamp nog niet bevrijd. Ook hier is een heldenrol voor Van der Veer weggelegd. Met één telefoontje slaagt hij erin de staf van het kamp weg te jagen. Kampcommandant Gemmeker had een slechte reputatie, maar voor Van der Veer was het naadje van de kous van Westerbork niet bekend. Pas na de oorlog dringt de waarheid langzaam door. 'We wisten niet hoe erg het er was. Wel dat het er niet goed toeven was, daar was het een Duits kamp voor'.
Willem van der Veer ontvangt in 1948 een Bronzen Leeuw, een speciale dapperheidsonderscheiding. Later keert Van der Veer nog wel eens terug naar Westerbork, om een herdenking in het kamp te bezoeken. Ontroerd vertelt hij: 'Vrouwen dankten me toen op hun knieën. Dan zie je: zij leven nog, zij zijn gelukkig. Dat doet goed.'
Nieuw Israelietisch weekblad 8 maart 1985 Herdenking bevrijding
Herdenking 2010
Een kleine 1500 mensen herdenken in 2010 de bevrijding van Kamp Westerbork, dan 65 jaar geleden. De herdenking begint met een stille tocht vanaf de ingang van het kampterrein. Ongeveer honderd kampoverlevenden lopen mee.
Acteur Bram van der Vlugt leest briefkaarten met afscheidsboodschappen voor en vier overlevenden dragen dagboekfragmenten uit de oorlog voor. Leerlingen van middelbare scholen leggen witte anjers neer bij het Nationaal Monument Westerbork. Dat doet ook de 87-jarige Selma Engel-Wijnberg, de enige Nederlandse vrouw die de verschrikkingen in het Poolse vernietigingskamp Sobibor heeft overleefd. Uit haar dagboek worden een aantal pagina's voorgelezen door actrice door actrice Ellis van Maarseveen, die in de bioscoopfilm Escape from Sobibor (1987) de rol van Selma speelde. De herdenking in Hooghalen eindigt met een minuut stilte na het uitspreken van het Joodse gebed Kaddisj door rabbijn Ies Vorst, die zelf zijn hele familie in de oorlog verliest.
Herdenking bevrijding kamp in 2015
Zondag 12 april 2015 wordt op het voormalige terrein van Kamp Westerbork een druk bezochte herdenking van de bevrijding van het kamp gehouden. naar schatting 2000 mensen zijn daarbij aanwezig, waaronder voorzitter Anouchka van Miltenburg van de Tweede Kamer en rabbijn Ies Vorst met kleinzoon.
Geluidsmonument op kampterrein
Directeur Dirk Mulder van het herinneringscentrum presenteert in het indrukwekkende decor van twee oude spoorwegwagons een 'geluidsmonument'. Vanaf deze herdenkingsdag zijn op het terrein de namen te horen van mensen die vanuit het kamp zijn weggevoerd. Uit luidsprekers in twee speciaal gerestaureerde wagons klinken de namen voortaan dagelijks. De wagons staan als 'geheugensteun' op een nieuw aangelegd stuk spoor bij de zogeheten Rampe, de plek op het kampterrein waar tussen 15 juli 1942 en 13 september 1944 de treinen vertrokken. De namen zijn ingesproken door presentatoren, nieuwslezers, verslaggevers en andere medewerkers
Samenvatting Herdenking 2010
TV reportage herdenking Westerbork 12 april 2010
Drents Diep namenlezen 2010
Nieuwsreportage 102 namen lezen 2010
TV item afsluiting namen lezen 2010
TV repo Namen lezen 25 januari 2010
Trompettist in 2014 klaar voor dodenherdenking
Uitgebreid verslag herdenking 4 mei 2013
Drents Diep Bevrijding Kamp Westerbork 2005
Drents Diep bevrijding Kamp Westerbork 2000
Herdenking 4 mei 2016
Het verhaal van Rabbijn Ies Vorst (2010)
Kampgevangene Ed van Thijn vertelt over zijn bevrijding (1992)
Radioreportage herdenking bevrijding Kamp Westerbork (12 april 2010)
Van As werkt in het kamp als ambtenaar van de voedseldistributie in het kamp en woont er zelfs met zijn gezin. Het hoofd van de voedseldistributie heeft recht op een dienstwoning. 'Onze barak grensde aan de weg waar de trein langsreed, de Boulevard des Misères. Vanuit het raam konden we alles zien gebeuren. Het was iedere keer hartverscheurend.' Van As ziet negentig keer de trein uit Kamp Westerbork vertrekken. Hij heeft 30 medewerkers en moet die voortdurend van de transportlijst houden. 
