Luchtoorlog

Poolse luchtmachtgeneraal Stachoń sterft boven Drenthe

Zijn graf is niet meer in Eerste Exloërmond maar in Breda. Toch wordt zijn oude grafsteen in Drenthe gekoesterd als een monument. Met de dood van de Poolse groepscommandant Boleslaw Stachoń verliest Polen in 1941 boven Drenthe een markant luchtmachtpionier. Hij wordt geboren op 18 mei 1897. In de Eerste Wereldoorlog dient hij aan het Italiaanse front. Na de oorlog wordt de beroepsofficier hij een belangrijke instructeur op het Infanterie Training Center in Rembertów.

In 1922 volgt Stachoń de pilotenopleiding in zijn land. Hij is dan al kapitein en bouwt snel een uitstekende reputatie op als piloot. In 1925, tijdens een Pools militair bezoek aan Parijs, vestigt hij een record door met een gevechtsvliegtuig in 14 minuten en 28 seconden te klimmen naar een hoogte van 6000 meter.

Gyrocopter

In 1927 wordt hij als majoor chef-piloot op een militaire luchtvaartopleiding: de Central School of Aviation in Bydgoszcz. Daarna is Stachoń de baas van diverse pilotenscholen. Hij leert piloten niet alleen vechten en bombarderen, maar bijvoorbeeld ook doelen fotograferen.

Hij is de eerste Poolse piloot die vliegt met een gyrocopter, een vliegtuig dat een motorloze rotor heeft. Boleslaw Stachoń vliegt er op 10 oktober 1934 mee van Warschau naar Londen. (Na de opkomst van de helikopter in de jaren veertig verliest de autogiro snel aan populariteit.)

Hij schrijft artikelen en boeken over bijvoorbeeld luchtschepen en is betrokken bij tal van vernieuwingen de Poolse militaire luchtvaart, bijvoorbeeld op het gebied van bepantsering. Boleslaw Stachoń verhoogt het niveau van de Poolse gevechtspiloten.

Oorlog

Vanaf maart 1939 is hij als kolonel betrokken bij tal van missies om de strekte van de Duitse strijdkrachten in kaart te brengen in de regio's van Danzig en Oost-Pruisen. Na de Poolse mobilisatie in augustus wordt hij verantwoordelijk voor een groot deel van de Poolse luchtstrijdkrachten. Na de Duitse invasie komt hij eerst in Roemenië en daarna in Frankrijk terecht. Zijn vrouw en kind zijn dan al onderweg naar Engeland. Hij wordt daar eind 1940 commandant van een trainingscentrum van de Poolse luchtmacht in Blackpool.

Commandant basis Swinderby

Als veertigplusser is hij te oud om nog zelf missies te mogen vliegen. De legerleiding verbiedt vanwege de risico’s het meevliegen van hoge militairen. Op de luchtmachtbasis in Swinderby krijgt hij de verantwoordelijkheid voor twee Poolse squadrons (300 en 301) binnen de Royal Air Force. Op zijn verzoek gaan die vliegen met de Wellington-bommenwerper. En hij pakt iedere kans om toch tegen de regels in mee te vliegen als er eens een bemanningslid ontbreekt.

Zo ook op 3 juli 1941 als squadron 301 op een missie gaat om Bremen te bombarderen en piloot luitenant Butkiewicz iemand tekort komt. Boven Drenthe wordt de Wellington R1492 met Boleslaw Stachoń even na middernacht - op 4 juli 00.34 uur - door de Messerschmitt Bf 110 van de vermaarde Oberleutnant Helmut Lent neergeschoten. Lent is gestationeerd op Fliegerhorst Leeuwarden en zou in 1944 een staatsbegrafenis krijgen na een ongeluk tijdens een routinevlucht. Zijn kist werd in de rode zaal van de Rijkskanselarij in Berlijn opgebaard vanwege de 110 vliegtuigen die hij neerschoot. Waaronder dus deze Wellington. Stachoń is het enige bemanningslid dat door de aanval sterft. De andere vijf leden van de bemanning worden gevangen genomen.

De bommenwerper met grondbemanning waar Boleslaw Stachoń op de fatale datum van 4 juli 1941 deel van uitmaak.

Eerste Exloërmond

Luchtmacht-generaal Stachoń wordt begraven in Eerste Exloërmond en krijgt een opvallende grafsteen (foto uit 1958). Hij krijgt postuum tal van hoge onderscheidingen.Vele jaren na de oorlog wordt zijn stoffelijk overschot alsnog overgebracht naar de Poolse begraafplaats in Breda.

Boleslaf Feliks Stachon wordt daar alsnog disciplinair gestraft voor zijn meevliegen in de bommenwerper: hij wordt met de lagere rang van brigade-generaal ter aarde besteld: postuum gedegradeerd dus. Zijn zoon weet dat later met heel veel moeite ongedaan te maken. Hij is gerehabiliteerd.

De zoon bij het graf van zijn vader.

Grafsteen als monument

Zijn Drentse grafsteen belandt in een berging. Gerrit Schuurman vindt de steen in een voormalig lijkenhuisje terug. Sinds 21 april 2017 is de oude grafsteen een oorlogsmonument in het tot stiltekamer omgetoverd lijkenhuisje. Drenthe eert zo de Poolse luchtvaartheld Boleslaw Stachoń.