Verzet en verraad

Verzetsman Jan de Leeuw Westerbork

Jan de Leeuw wordt geboren in 1910 in Dedemsvaart en is de jongste van een gezin met zeven kinderen. Zijn vader verdient de kost als turfgraver. In 1930 begint Jan met een opleiding voor verpleger in Dennenoord in Zuidlaren. Daar volgt ook Grietje Veldman uit Zuidlaren een opleiding. Beide jongelui krijgen verkering, trouwen in 1935 en beginnen met een textielzaak in Westerbork.

In 1940 breekt de oorlog uit en meerdere broers van de vrouw van Jan de Leeuw sluiten zich aan bij het verzet. Zelf verschaft De Leeuw geregeld onderduikers onderdak en ook wordt zijn huis gebruikt als wapendepot.

Arrestatie

Op 12 december 1944 verdwijnt Jan de Leeuw spoorloos uit het leven van de inwoners van Westerbork. Een flink aantal overvalwagens rijdt door het centrum van Westerbork. Even later stormen tientallen Duitsers het huis van het echtpaar De Leeuw binnen. Jan de Leeuw vlucht de woning uit en verstopt zich onder het bed van buurman Geert Kuiper. De vader van vijf kinderen wordt al snel gevonden. Hij moet buiten met zijn handen omhoog tegen een muur staan.Zijn vader wordt aan de buitenkant tegen de muur gezet met zijn handen omhoog.

"Heel merkwaardig dat je van zulke momenten in je leven nog iets weet. Mijn vader werd aan de buitenkant tegen de muur gezet met zijn handen omhoog. Ik als klein jochie moest samen met de rest van het gezin in de keuken aan de achterkant van het huis blijven. Vanuit de keuken probeerde ik meerdere keren naar hem toe te gaan. Steeds werd ik door de Duitsers teruggebracht, de laatste keer zelfs met een geweer in mijn achterwerk."

'We weten niet hoe hij gestorven is'

Het was de dag na de overval op de gevangenis in Assen. "Een aantal van mijn ooms was daarbij betrokken en had de leiding. Een andere oom zat in de gevangenis en die is toen bevrijd. De Duitsers dachten dat zij hier misschien ondergebracht waren. Zo is het gekomen."

Ook Jan wordt maar de gevangenis in Assen gebracht. De toen vierjarige Ger de Leeuw en zijn moeder hebben nooit meer iets van Jan gehoord. 'Hij is op 16 januari 1945 op transport gezet vanuit Assen naar concentratiekamp Neuengamme. We weten niet hoe hij gestorven is. Een groot deel van die groep is opgehangen, maar dat is niet met zekerheid te zeggen.' Zijn overlijdensdatum is 7 februari. Jan de Leeuw ligt in Westerbork begraven.

Zijn weduwe trouwt drie jaar later met Jans Dobben, de knecht van buurman en kruidenier Kuiper. Uit dit huwelijk worden nog twee kinderen geboren. Het echtpaar gaat verder met de textielzaak, maar wel in een groter pand op een andere plek in het dorp. Het bedrijf heet tot de sluiting in de jaren zeventig Magazijn De Leeuw. Nu zit in het pand de winkelketen 'Blokker'.

De laatste foto van het complete gezin, gemaakt in de zomer van 1944. Vanaf links: Alice, vader Jan, Koos op de achtergrond en Ger op de voorgrond, moeder Grietje en Ria. Janny Margriet was toen nog niet geboren.

Boek

Ger de Leeuw schreef in zijn leven meerdere boeken over de streekhistorie. Maar een boek over zijn eigen vader, dat was er nog niet. 'Naarmate ik ouder werd, ontstond bij mij steeds meer de behoefte om zijn levensverhaal vast te leggen.'

In 2016 is er een Stolpersteine gelegd vlak bij het pand voor Joodse slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog. De 76-jarige De Leeuw werd gevraagd om een kort verhaal te schrijven over de struikelsteen in Westerbork, maar al gauw werd het een lang verhaal. "Ik had ook nog foto's. Het dijde al gauw uit naar honderd pagina's. Het leek mij interessant om het verhaal aan mijn kinderen en kleinkinderen te geven, want die weten niks van hun grootvader. Maar er bleek zoveel belangstelling te zijn dat ik een herdruk moet overwegen. Het is de moeite waard nu het nog kan, om het verhaal te vertellen aan de jeugd."