Duits verzet bespreekt aanslag Hitler in Coevorden
In het schipperscafé 'Spoorzicht' van de familie Duinkerken is op 23 december 1943 een zeer historische geheime bijeenkomst. Namens het Nederlandse verzet praten vooraanstaand leider van de verzetsbeweging Mr. Jaap Cramer uit Assen (later oud-commissaris der Koningin van Drenthe), Pieter Duinkerken en mr. Gerrit Jan van Heuven Goedhart met de Duitsers Arnold Brill en Oberst Wilhelm Stähle.
Arnold Brill
In oktober 1940 wordt Pieter Duinkerken als ‘Indisch gijzelaar’ gearresteerd en met vele anderen vooraanstaande Nederlanders naar het kamp Buchenwald getransporteerd. Hij is een voorman binnen de SDAP, zowel in Emmen als in het gewest Drenthe. Onder de vele gasten in het schipperscafé bevindt zich op een dag ook Arnold Brill, een grote vervener uit Neuenhaus (Kreis Bentheim). Brill is al vóór 1933 een fel tegenstander van Hitler. Roelie Duinkerken vraagt hem of hij haar man niet vrij kan krijgen.
Brill neemt daarop contact op met zijn al even kritische jeugdvriend Wilhelm Stähle. Door zijn kritische houding wordt officier Stähle in de oorlog afgescheept met de functie van directeur van een oorlogsinvalidentehuis in Berlijn. Hij moet ook andere plekken zoeken waar Duitse gewonde soldaten kunnen herstellen en reist dus veel in ook bezette gebieden. Het lukt hem om Duinkerken vrij te krijgen. In januari 1942 mag hij weer naar huis. Als tegenprestatie wil Stähle via Duinkerken contact leggen met het Nederlandse verzet
Ontmoeting 23 december 1943
Maand na maand verstrijkt zonder dat in Drenthe nog enig teken van Stähle wordt ontvangen. Na bijna twee jaar verzoekt Stähle alsnog om op korte termijn een bijeenkomst te arrangeren tussen hem en enkele vertegenwoordigers van de Nederlandse illegaliteit. En zo verschijnt op 23 december 1943 een Duitse auto voor de deur van het café in Coevorden, waar ook mr. Cramer op hem wacht.
Cramer, actief in het verzet, neemt de invloedrijke Van Heuven Goedhart mee, die hij eerder in de oorlog heeft ontmoet. Als journalist toont deze zich in de jaren dertig een fel tegenstander van het nationaalsocialisme. Tijdens de bezetting schrijft Van Heuven Goedhart onder meer artikelen voor het illegale Parool.
Cramer: ‘Op het moment dat Stähle de drempel van de kamer overschreed, wisten Van Heuven Goedhart en ik dat wij te maken hadden met een persoonlijkheid, volkomen betrouwbaar en van een hoog zedelijk karakter. Er bestond voor mij maar één risico, namelijk dat Stähle op weg naar de plaats van samenkomst geschaduwd zou worden. Aan de betrouwbaarheid van Stähle viel mijn inziens niet te twijfelen.'
Om nog meer vertrouwen te winnen geeft Stähle bij aanvang van het gesprek twee namen door van belangrijke Nederlanders die spoedig zouden worden opgepakt. En deze zijn direct na de ontmoeting gewaarschuwd en kunnen nog net op tijd onderduiken.
Na een kort lidmaatschap van de Eerste Kamer wordt Van Heuven Goedhart in 1950 benoemd tot de eerste Hoge Commissaris voor de Vluchtelingen van de Verenigde Naties.Tijdens zijn ambtsperiode ontvangt het Hoge Commissariaat de Nobelprijs voor de Vrede. Hij overlijdt in 1956, 56 jaar oud.
Complot tegen Hitler
Luchtmachtofficier Stähle, zoon van een Duitse vader en een uit Meppel afkomstige Nederlandse moeder, vertelt dat onder leiding van de afgezette burgemeester Leipzig, Goerdeler, zich een wijd vertakte verzetsgroep heeft gevormd die een aanslag op het leven van Hitler beraamt, om daarna onder leiding van kanselier Goerdeler een nieuwe regering te vormen. Stahle staat sinds 1937 in contact met deze raspoliticus Carl Friedrich Goerdeler.
De aanslag op Hitler zal volgens Stähle in het midden van januari 1944 plaatsvinden. Onmiddellijk daarna zouden Goerdeler (foto) en de zijnen in alle bezette gebieden de bakens verzetten. Stähle zou dan de Duitse militaire leiding in Nederland en België overnemen. Men heeft contact met verzetsorganisaties in verschillende landen en zoekt nu dus ook dit contact ook in Nederland om rust en orde te verzekeren.
Stähle verschafte de aanwezigen ook tal van namen en feiten, waaruit blijkt dat hij inderdaad in een wijd vertakt complot zit, dat o.a. verbindingen onderhoudt met contactpersonen in diverse ministeries in Berlijn. Stähle belooft dat de in concentratiekampen, tuchthuizen en gevangenissen opgesloten Nederlanders onmiddellijk in vrijheid worden gesteld. Aan het eind van het onderhoud wordt afgesproken dat Stähle hen spoedig zal laten weten wanneer de Putsch plaatsvindt.
Stähle en de zijnen ontmoeten uitsluitend onbegrip en argwaan bij de geallieerden en de Nederlandse regering. Mede daarom reist de inmiddels ook opgejaagde Van Heuven Goedhart naar Londen. Na een tocht die met onvoorstelbare moeilijkheden gepaard gaat, bereikte hij Londen om kort daarop tot totale verrassing van de nog steeds naar hem zoekende Duitsers als minister van Justitie tot het kabinet Gerbrandy toe te treden.
De aanslag op Hitler
Via Gerbrandy hoort Van Heuven Goedhart van de (mislukte) aanslag van kolonel Claus Schenk Graf von Stauffenberg in juli op Hitler: Operation Walküre. 'Nooit vergeet ik de ochtend van de 20e juli 1944, toen ik in de tuin wandelde en plotseling Gerbrandy’s hoofd uit een raam zag komen en hem hoorde roepen: Hitler is vermoord! Plotseling waren de Engelsen hevig geïnteresseerd in het Coevorder gesprek. Nog dezelfde dag moest ik aan twee Engelse kolonels van de Inlichtingendienst het verhaal in alle details vertellen.'
Stähle gearresteerd en vermoord
Dan is die interesse in Stähle er ineens in Londen dus wel, maar dat heeft weinig zin meer. Bovendien is Stähle al in februari door verraadt van een radiotelegrafist in Den Haag opgepakt voor verhoor. In juli wordt hij weer aangehouden. Vanuit de gevangenis weet hij zijn Drentse contacten nog te berichten welke namen van Nederlanders in het "complot-proces" vallen, zodat zij de betreffende personen zouden kunnen waarschuwen. Stähle staat aan ernstigste folteringen bloot, maar geeft weinig informatie prijs. Het vonnis luidt twee jaar gevangenisstraf.
Op 21 juli wordt Strauffenberg geëxecuteerd. Op 9 september 1944 wordt beoogd kanselier Goerdeler door het Volksgerichtshof (Volksgerechtshof) ter dood veroordeeld. Op 2 februari 1945 wordt de zestigjarige Carl Friedrich Goerdeler in de gevangenis onthoofd. Een week voor de zelfmoord van Hitler op 23 april 1945 wordt ook Stähle alsnog in Berlijn door SS’ers doodgeschoten en in Berlijn begraven (foto). Twee weken later geeft Duitsland zich over.
Gedenksteen Coevorden
Ver na de oorlog krijgt de relatief onbekende Wilhelm Stähle het eerbetoon dat hij voor zijn dappere werk heeft verdiend. Er komt een gedenkplaat aan de buitenkant van het pand aan de Spoorhaven in Coevorden. Dat is tijdens een herdenkingsbijeenkomst op 21 april 1970. Omdat het café later na een brand is gesloopt, verdwijnt de steen uit beeld.
De steen belandt uiteindelijk ergens in een loods van de gemeente. Daar vindt de Historische Verenging Coevorden hem. 'We wisten dat hij ergens moest zijn. Na een speurtocht vond ik hem in een schuurtje van de gemeentewerkplaats', aldus Jan Brinks. 'Hij lag op twee balkjes, plat op de grond en was in het midden niet ondersteund. Het is een marmeren plaat en dus heel breekbaar. In overleg met de gemeente ligt hij nu bij mij thuis in de schuur.'
De historische verenging wil in augustus 2015 dat de steen wordt geplaatst tegenover de plek waar het café heeft gestaan, ergens aan de rand van het het kanaal.
Eerbetoon
Stähle wordt ook herdacht in zijn geboorteplaats Neuenhaus. (foto: De burgemeester van Stadt Neuenhaus, Paul Mokry, spreekt op een herdenking bij zijn graf eind juni 2012.)
Gedenkplaat Berlijn
Bewondering Cramer voor Wilhelm Stähle
CdK Jaap Cramer (1951-1964) bewondert na de oorlog de onvoorstelbare moed van Stähle en zijn kompanen en zet een foto van hem op zijn kamer. Stähle en zijn vrouw (die hem in die bange jaren aanmoedigde en terzijde stond en kort na de oorlog overlijdt bij een auto-ongeluk) waren volgens hem verzetsfiguren van het eerste uur.
'Franse en Poolse krijgsgevangenen beschutte hij, Joden liet hij in eigen woning of elders onderduiken. In Duitsland en Nederland wist hij een netwerk van illegale contacten op te bouwen, zoals de Bentheimer verzetsgroep van Arnold Brill. Hij bezocht gedeporteerde Nederlanders en trachtte gevangenen vrij te krijgen, de verzetsbeweging in Nederland gaf hij de namen op van verraders die bij hen waren binnengedrongen en in Nederland ontwierp hij een goed functionerende berichtendienst. Hij trok zich de nood van een ieder aan, los van geloof, ras of politieke gezindheid. Laat ons Wilhelm en Hildegard Stähle in dankbaarheid en eerbied gedenken.’
